Çökelmeyle sertleşebilen paslanmaz çelikler veya çökelme sertleştirilmesi yapılan paslanmazlar, son yıllarda giderek kullanımı artan bir paslanmaz çelik sınıfıdır. Bu sınıf paslanmaz malzemeler, litaratürde bazı kaynaklarda martensitik paslanmaz sınıfı altında da kabul edilmektedir, bazı kaynaklarda ise ayrı beşinci bir paslanmaz sınıfı olarak kabul edilmektedir. Çökelmeyle sertleşebilen bir paslanmaz çelik sınıfı malzemelerin ısıl işlemi, martensitik paslanmazlara göre daha farklıdır ve doğru ısıl işlem prosesi uygulanmazsa malzemelere ısıl işlem yapılamayabilir ve sertlik verilemeyebilir. Bu hatalı ısıl işlem prosesi sıklıkla karşılaşılan bir durumdur ve çökelmeyle sertleşen bu sınıf malzemelerin doğru yerlerde ve doğru şekilde ısıl işlem yapılması önemlidir.
Bu sınıf malzemeler İngilizce "Precipitation hardening" yani PH çeliği olarakta adlandırılmaktadır. Bu sınıf malzemeler, östenitik paslanmaz malzemelerle benzer korozyon dayanım özelliklerine sahiptir. Öte yandan çökelmeyle sertleştirildikten sonra bu sınıf malzemeler, oldukça yüksek mekanik dayanımlara sahip hale gelir. PH sınıfı malzemeler, martensitik sınıf paslanmazlardan bile daha yüksek mekanik dayanıma sahip malzemelerdir. Örneğin bu sınıfta yer alan ve en yaygın kullanılan çökelmeyle sertleşen malzeme 630 (1.4542) kalite paslanmaz çelik malzemelerdir. 630 kalite paslanmaz çelik malzemeler, 304 kalite östenitik paslanmaz malzemeyle oldukça benzer bir korozyon dayanım özelliğine sahiptir, öte yandan 1000 MPA ve üzeri akma dayanımıyla mekanik olarak 304 kaliteden 3 kattan fazla bir mekanik dayanıma sahiptir. 420, 431, 1.4418 gibi kalitelere oranla da daha kuvvetli olan 630 kalite malzemeler, bu özellikleri sayesinde en yaygın tercih edilen çökelme sertleşmesi sınıfı paslanmaz kalitelerinden birisidir.
630 (1.4542) çökelmeyle sertleşen paslanmaz kalitesi, 17-4 PH veya PH 17-4 olarakta sıklıkla gösterilmektedir. 17 malzemenin içeriğindeki krom oranını (Cr) yüzde olarak göstermekte, 4 malzemenin içindeki nikel oranını yüzde olarak göstermektedir. Birçelik stoklarında bu kalite malzeme yuvarlak mil, lama ve kare olarak stoklarımızda mevcuttur. 630 kalite malzemeler Birçelik stoklarında Condition A (tavlanmış), H1025 (Yaşlandırmayla sertleştirilmiş), H1150 (Yaşlandırılmayla yumuşatılmış) olmak üzere 3 farklı ısıl işlem durumunda bulunmaktadır. Bu kalite malzemelere "H900" e göre ısıl işlem yaptırıp, daha da yüksek bir mekanik dayanım ve yüzey sertliği elde edilebilir. H900 durumundaki 630 kalite malzemeler yaklaşık 44 HRC'ye kadar sertlik alabilmektedir. Bir diğer yaygın kullanılan çökelmeyle sertleşen paslanmaz çelik kalitesi ise 15-5 PH malzemedir.
15-5 PH kalite malzeme, genellikle havacılıkta kullanılan daha özel bir çökelme sertleşmesi malzemesidir. Bu malzemelerin üretimi için öncelikle 17-4 PH malzeme üretilmekte, ardından üretilen kütük ESR veya VAC fırınında çok daha yavaş ve uzun sürede eritilip tekrar dökülmektedir. Bu ikinci döküm işlemi sırasında malzeme iç yapısı çok daha homojen bir hale gelmektedir, malzeme mikro yapısı her noktada çok daha homojen olarak davranmaktadır. 15-5 PH malzemeler daha kritik olan havacılık uygulamalarında veya yüksek basınç olan ortamlarda sıkça tercih edilen bir çökelmeyle sertleşebilen paslanmaz çelik kalitesidir. Birçelik stoklarında da mevcut olan 15-5 PH malzemeler, lama, blok ve yuvarlak olarak stoklarımızda mevcuttur. Bir diğer yaygın kullanılan çökelmeyle sertleşen paslanmaz kalitesi ise PH 13-8 Mo dur.
PH 13-8 Mo, isminden de anlaşılacağı üzere yaklaşık %13 crom, yaklaşık %8 nikel elementi içermektedir ve Mo simgesinden de anlaşılacağı üzere molibden ilaveli bir çökelme sertleşmesi sınıfı paslanmaz kalitedir. Bu kalite malzemeler genellikle uçak iniş takım parçalarında, havacılık araçlarında, özel dişli parçalarında kullanılmaktadır. Bu kalite malzemeler Birçelik stoklarında genellikle Condition A ısıl işlem durumunda (tavlanmış durumda) veya H1000 yaşlandırılmış durumda (H1000'e göre ısıl işlem yapılmış durumda) bulunmaktadır. PH 13-8 Mo malzemeler 1400 MPA ve üzeri akma-kopma dayanımları sayesinde paslanmaz çelik kaliteleri arasındaki mekanik olarak en kuvvetli malzemelerden birisidir.
Stoklarımızda mevcut olan çökelmeyle sertleşen paslanmaz kaliteleri 630 (1.4542, 17-4 PH), 15-5 PH (1.4545.4, 1.4548.4), PH 13-8 Mo (1.4534) kalite malzemlerdir. Tüm bu kalitedeki malzemeler çökelmeyle sertleşen paslanmazlar sınıfına girmektedir. Bu çökelmeyle sertleşen paslanmaz kaliteleriyle ilgili daha detaylı bilgiler aşağıdaki linklerde mevcuttur.
17-4 PH (630 - 1.4542), 15-5 PH (1.4545 - 1.4548), PH 13-8 Mo (1.4534)
Stoklarımızda mevcut olmayan diğer çökelmeyle sertleşen paslanmaz kaliteleri ise 17-7 PH (631, 1.4568),15-7 PH kalite malzemelerdir. Bu kalite malzemeler stoklarımızda olmayan ama Birçelik tarafından üreticiden getirtilip satılan iki farklı çökelmeyle sertleşen paslanmaz çelik kalitesidir.
Çökelmeyle sertleşen paslanmaz çelik malzemelerde en temel kabul edilen malzeme 630 (1.4542, 17-4 PH) kalite malzemedir. Bu kalite malzemenin element oranları arttırılarak veya azaltılarak veya ilave elementler ekleyerek veya farklı üretim yöntemleriyle üretilerek başka çökelme sertleştirmesi paslanmaz çelik kaliteleri elde edilmektedir. Aşağıdaki tabloda farklı kalitelerin hangi elementler ilave edilerek özelliklerinin geliştirildiği ve değiştirildiği özetlenmiştir.
Çökeltmeyle sertleşen paslanmaz çelik sayfamızda yer alan tüm bilgiler teorik bilgiler olup, farklı kaynaklarda farklılıklar gösterebilmektedir. Bu bilgi farklılıklarından ve sonuçlarından firmamız Birçelik A.Ş. sorumlu tutulmayacaktır.
